Aspergiloza to choroba wywoływana przez grzyby pleśniowe (strzępkowe) z rodzaju Aspergillus czyli kropidlaki. Jest to choroba grzybicza i należy ją odróżniać od mikotoksykozy czyli choroby wywołanej przez toksyny produkowane przez grzyby. W przypadku kropidlaków są to głownie (ale nie tylko) aflatoksyny. Mikotoksyny mogą znajdować się w samych zarodnikach grzyba, a także niezależnie od nich. O mikotoksykozach napiszę innym razem. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Istnieją choroby o podobnym przebiegu powodowane przez grzyby inne niż Aspergillus, nie będę ich oddzielnie omawiać ponieważ niewiele na ich temat wiadomo. Czasem też wszystkie grzybicze choroby układu oddechowego nazywa się aspergilozą, co często wynika z tego, że trudno zidentyfikować gatunek grzyba.

Aspergiloza jest jedną z częstszych chorób dużych papug, jest też uznawana za jedną z częstszych przyczyn śmierci.

Etiologia

Grzyby z rodzaju Aspergillus są wszechobecne; najczęściej są izolowane z gleby i roślin, miliardy zarodników znajdują się w powietrzu i w czasie oddychania są aspirowane do układu oddechowego.

Najlepsze warunki do rozwoju grzyb ma w warunkach wilgotnych i ciepłych. Worki powietrzne ptaków są doskonałym miejscem do rozwoju grzyba także dlatego, że nie ma w nich makrofagów.

Od chorych ptaków najczęściej izoluje się gatunek A. fumigatus, A. flavus i A. niger. Znacznie rzadziej: A. glaucus, A. nidulans, A. oryzae, A. terreus, A. ustus, A. versicolor i ewentualnie inne gatunki.

Epizootiologia i patogeneza

Na aspergilozę zachorować może każdy ptak, z papug szczególnie podatne są: piony, ary, amazonki, żako. Za najmniej podatne uznaje się australijskie papużki, szczególnie papużki faliste i nimfy. Nasz klimat i suche powietrze jest najbardziej niebezpieczne dla ptaków pochodzących z wilgotnego klimatu.

Ponieważ zarodniki grzyba są obecne w powietrzu, to ptak ma z nimi stały kontakt. Układ odpornościowy zdrowego ptaka radzi sobie z zarodnikami znajdującymi się w powietrzu oraz małymi ilościami zarodników w pożywieniu. Jeśli natomiast układ odpornościowy jest osłabiony, to stałe narażenie na małe ilości zarodników może doprowadzić do rozwoju choroby. Kontakt z dużą ilością zarodników nawet dla zdrowych ptaków o silnym układzie odpornościowym może skończyć się chorobą.

Nie da się określić konkretnej ilości zarodników grzyba potrzebnych do rozwinięcia się choroby ponieważ wszystko zależy i od układu odpornościowego, i od innych czynników. Zdrowy ptak, poddany kontaktowi z bardzo dużą ilością zarodników może nie zachorować, a ptak o bardzo osłabionym układzie odpornościowym może zachorować przy minimalnej ilości grzyba.

Wiele ptaków może mieć w płucach lub workach powietrznych spory grzyba, które dopóki układ odpornościowy jest silny, nie mogą się rozwijać, ale każdy moment osłabienia wykorzystają do rozwoju.

Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku wdychania zarodników grzyba, rzadziej po zjedzeniu spleśniałego pokarmu (to może spowodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego). Pamiętajmy jednak, że rozgryzienie przez papugę suchego spleśniałego pokarmu powoduje, że zarodniki rozprzestrzeniają się w powietrzu, a z dzioba bardzo blisko do nosa, więc papuga dużą ilość zarodników wdycha. Grzyb może wniknąć do organizmu przez uszkodzoną skórę. W przypadku jajek może też wniknąć przez skorupkę i zainfekować embrion.

U ptaków aspergiloza to przede wszystkim choroba dolnych części układu oddechowego, atakuje głównie płuca i worki powietrzne. Może też rozwijać się w górnym układzie oddechowym i zajmować np. jamę nosową. Z układu oddechowego może wnikać do pneumatycznych kości oraz przenikać do innych organów bezpośrednio przez ścianki worków powietrznych.

Aspergilozą ptaki nie mogą zarazić się od siebie wzajemnie. Może jednak chorować więcej ptaków z jednego stada ponieważ zarażają się z tego samego źródła. Aspergiloza nie jest traktowana jako zoonoza. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Czynniki usposabiające

Osłabienie układu odpornościowego o jakimkolwiek podłożu. Może to być stres, zarówno wywołany przez zmianę warunków (sprzedaż i kupno papugi), jak i stresogenne warunki (nieodpowiednie warunki, nieodpowiednie towarzystwo np. większe czy agresywne papug innego gatunku). Układ odpornościowy osłabiają też różne choroby, zwłaszcza wirusowe, a także podawane leki (przede wszystkim antybiotyki i sterydy). Pamiętajmy jednak, że wiele osób ma papugi ręcznie karmione i bardzo młode, te papugi mają słabiej rozwinięty i słabiej funkcjonujący układ odpornościowy. Wiąże się to zarówno z ich wiekiem, jak i samym ręcznym karmieniem (udowodnione jest, że ptaki ręcznie karmione są mniej odporne).

Niedobory, a zwłaszcza chroniczny niedobór witaminy A, który powoduje zmiany błony śluzowej jamy dziobowej i układu oddechowego co otwiera wrota do infekcji grzybiczej. Z obserwacji wynika, że rzadziej na aspergilozę chorują ptaki karmione granulatami niż samym ziarnem.

Suche powietrze w mieszkaniach powoduje wysychanie błon śluzowych u ptaków z wilgotnego klimatu, a to sprzyja rozwojowi grzyba. Poza tym grzyb w naturze rozwija się w umiarkowanie suchym klimacie i ptaki pochodzące z klimatu wilgotnego mają słabsze mechanizmy obronne.

Brak możliwości lotu (zamknięcie w klatce, duże papugi w mieszkaniach, podcięcie lotek).

Substancje drażniące w powietrzu (wszelkie środki zapachowe).

Złe warunki środowiskowe (np. brak wentylacji, zawilgocona ściółka, za duże zagęszczenie ptaków) prowadzi do rozwoju grzyba, a tym samym większej koncentracji sporów w powietrzu i w konsekwencji do zachorowania. Szczególnie niebezpieczne są podłoża do klatek i wolier wykonane z kukurydzy, skorupek orzechów (mielonych i formowanych w pelety) oraz inne pelety i kawałki zrębki drewniane.

Źródła zarodników w naszych domach

Zarodniki grzyba mogą pochodzić z jedzenia oraz z otoczenia.

Z pożywienia najczęściej grzyb rozwija się na ziarnach i orzechach. Najbardziej narażone na porażenie są kukurydza i słonecznik. Często samej pleśni już nie widzimy, ale w ziarnie obecne mogą być mikotoksyny. Z orzechów największym zagrożeniem są orzechy ziemne (większość specjalistów w ogóle odradza dawanie ich papugom) oraz orzeszki piniowe (o tym, że często są porażone pleśniami pisze np. Rosemary Low autorka wielu książek o papugach); pleśń może jednak znajdować się w każdych orzechach. Z typowo papuzich produktów jednym z najbardziej zagrożonych jest włośnica znana pod nazwą proso senegalskie (ważny jest tutaj zarówno proces suszenia, jak i przechowywania).

Spleśniały orzeszek pionowy, w skorupce widać też strzępki pleśni.

Orzeszek piniowy: wyraźnie widoczna szara pleśń.

W otoczeniu papugi podstawowym źródłem zarodników może być ściółka. Niebezpieczna jest wszelkiego rodzaju ściółka z materiałów organicznych (wszelkie pelety, drewienka).

Objawy

Choroba może przebiegać w postaci ostrej oraz przewlekłej. Postać ostrą najczęściej kojarzy się z zaaspirowaniem bardzo dużej ilości zarodników, a formę przewlekłą z niską odpornością.

W trakcie choroby może dojść do rozwoju samego grzyba (pleśni) oraz ziarniniaków (żółtawych serowatych guzków).

Widoczne zielone złogi grzybni (mewa).
(Zdjęcie: "Hodowla ptaków ozdobnych. Gatunki, pielęgnacja, choroby" A. G. Kruszewicz)

Ziarniniaki grzybicze w workach powietrznych (pingwin)
(Zdjęcie: "Hodowla ptaków ozdobnych. Gatunki, pielęgnacja, choroby" A. G. Kruszewicz)

Objawy są bardzo różne, zależą od stopnia rozwoju choroby oraz zaatakowanych organów.

Postać ostra

Postać ostra dotyczy najczęściej piskląt i na ogół prowadzi do śmierci w ciągu kilkudziesięciu godzin. U starszych ptaków może rozwinąć się w przypadku jak ptak o upośledzonej odporności zostanie wystawiony na działanie dużej ilości zarodników grzyba. Choroba najczęściej kończy się śmiercią w ciągu kilku dni.

U chorych ptaków obserwuje się najczęściej: duszności, sinicę, apatię, brak łaknienia, wielomocz i wzmożone pragnienie oraz nagłą śmierć. U piskląt choroba ma przebieg bardzo gwałtowny i najczęściej posocznicowy. Obserwuje się duszności, przyspieszony oddech, a także wymioty i często wodobrzusze.

Postać przewlekła

Jest to najczęściej obserwowana postać aspergilozy u papug. Na ogół ujawnia się u starszych ptaków, zwłaszcza tych, które przez długi czas były nieodpowiednio żywione i narażone na stres. Najczęściej dotknięte są nią gatunki takie jak: żako, amazonki, piony. Choroba bezobjawowo może rozwijać się przez długie lata. Nagłe przypadki śmierci w bezobjawowym przebiegu są bardzo rzadkie.

Objawy w tej postaci są bardzo subtelne i niespecyficzne. Mogą to być niewielkie zmiany w zachowaniu, mniejsza aktywność, zmniejszony apetyt. W niektórych przypadkach jedynym objawem jest spadek masy ciała. Objawy ze strony układu oddechowego (np. duszności i przyspieszony oddech) na ogół pojawiają się dopiero w bardzo zaawansowanej chorobie. Przy zaatakowaniu przez grzyby kości ramiennej może dojść do opuszczania skrzydeł.

Często występują objawy ze strony wątroby (zabarwione na żółto odchody, powiększenie wątroby). Rzadziej obserwowane jest wodobrzusze oraz objawy ze strony układu pokarmowego (wymioty, biegunka lub inne zmiany odchodów).

Najczęściej aspergiloza atakuje worki powietrzne i z nich przedostaje się do płuc. Najczęściej zmiany grzybicze obserwuje się w workach powietrznych piersiowych i brzusznych. W zaawansowanych stadiach obserwuje się zmiany w oddychaniu i wokalizacji oraz objawy takie jak duszności i przyspieszony oddech u spokojnych ptaków (nie po wysiłku), poruszanie ogonem zgodnie z oddechem, odgłosy przypominające tykanie zegara w rytm oddechu. Objawy mogą wystąpić po większym wysiłku, np. dłuższym locie, w czasie którego dojdzie do oderwania się fragmentu grzybni i przemieszczeniu go co może spowodować zablokowanie dróg oddechowych objawiające się nagłymi dusznościami.

W wielu przypadkach aspergiloza kończy się śmiercią. W przewlekłej postaci od czasu pojawienia się objawów do śmierci mija na ogół od tygodnia do kilku tygodni.

Przewlekła aspergiloza górnych dróg oddechowych najczęściej dotyczy jamy nosowej i zatok. Może się pojawić obrzmienie zatoki podoczodołowej i opuchlizny w okolicy oka oraz jednostronny lub obustronny wyciek z nosa, surowiczy albo ropny. Może dojść do uformowania rinolitów w nosie, a także ziarniniaków grzybiczych. Częste są wtórne infekcje bakteryjne zatok. Chroniczna infekcja może prowadzić do deformacji kości.

Aspergiloza może przybrać postać choroby układowej i zaatakować różne organy (rozprzestrzenia się z układu oddechowego także przez bezpośredni kontakt), w tym m.in. narządy płciowe, nerki, wątrobę. Przypuszcza się, że grzybica zawsze, jak ma na to czas, obejmie wszystkie organy.

W postaci tej dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia tkanki różnych narządów.

Rozprzestrzenienie się na  centralny układ nerwowy objawia się paraliżami i bezładem, brakiem koordynacji, drgawkami oraz kręczem szyi.

Grzybicze infekcje oczu są bardzo rzadkie u ptaków, ale były notowane. Objawiają się one przede wszystkim zapaleniem spojówek lub powiek, a także światłowstrętem, kurczem powiek oraz opuchnięciami w okolicach oka, ale mogą dotyczyć także samego oka w którym dochodzi do zapalenia rogówki . Najczęściej do grzybicy oka dochodzi w konsekwencji grzybicy górnych dróg oddechowych, ale uraz oka i kuracja kortykosteroidami mogą sprzyjać bezpośredniemu zakażenie oka. W przypadku zajęcia gałki ocznej konieczna jest operacja usunięcia oka. Tego typu grzybice obserwowano u takich papug jak: amazonka, papużka falista, nierozłączka, kakadu.

Grzybicze zapalenie tchawicy

Jest to aspergiloza rozwijająca się w tchawicy, krtani dolnej (syrinx) oracz częściowo oskrzelach. Najczęściej zajęta jest krtań dolna i rozgałęzienie tchawicy gdzie tworzą się ziarniniaki, co jest bezpośrednim zagrożeniem życia bowiem ziarniniak mechanicznie blokuje tchawicę i uniemożliwia dostęp powietrza do płuc.

Najczęstszym objawem tej postaci aspergilozy jest zmiana wokalizacji lub całkowite zaprzestanie odzywania się przez papugę. Poza tym obserwuje się duszności, oddychanie z otwartym dziobem, kaszel, krztuszenie się. Choroba może skończyć się nagłą śmiercią.

Grzybice skórne i piór

Grzybice skórne u ptaków są bardzo rzadkie.

U papug Aspergillus może występować także na piórach, o czym mogą świadczyć czarne przebarwienia (głownie piór zielonych i niebieskich). Takie przebarwienia są uznawane za mające związek z wątrobą, ale wydaje się, że trzeba tu też brać pod uwagę grzybicę. Po jedzeniu i w czasie czyszczenia ptak może rozprowadzać na piórach resztki jedzenia co stanowi pożywkę dla grzybów. Rozwój grzyba wzmaga wilgoć pochodząca np. z kąpieli. W czasie snu ptak śpi z głową w piórach, może wiec wdychać zarodniki, podobnie w czasie czyszczenia. W ten sposób zarodniki trafiają do układu oddechowego. Najbardziej narażone na grzybicę są pióra uszkodzone oraz prążki głodowe. Z piór izolowano wiele innych grzybów, zarówno chorobotwórczych, jak i nieszkodliwych.

Diagnostyka

Diagnoza u żywego ptaka jest bardzo trudna i często nie daje pewności. Konieczne jest łączne stosowanie różnych metod.

Podstawą diagnozy są objawy oraz historia ptaka (narażenie na zarodniki grzyba, stres, obniżenie odporności), które muszą być potwierdzone badaniami.

Badanie krwi

Wykonuje się zarówno morfologię (pewne zmiany w morfologii mogą sugerować aspergilozę), jak i biochemię (zwłaszcza parametry wątrobowe i poziom białka).

Badanie serologiczne

Badanie to polega na badaniu poziomu przeciwciał do Aspergillusa (przeciwciała anty-Aspergillus). Nie jest to badanie o wysokiej wartości diagnostycznej ponieważ w wielu przypadkach układ odpornościowy jest na tyle upośledzony, że poziom przeciwciał nie jest wysoki co daje wyniki fałszywie negatywne. Same testy są też niedoskonałe.

Rtg

Standardowo wykonuje się prześwietlenie. Pozwala ono wykryć rozrost grzybni, większe ziarniniaki oraz zgrubienia worków powietrznych. Niestety pokazuje zmiany wiążące się z późniejszymi stadiami choroby. Nie pozwala też na zidentyfikowanie przyczyny zmian. W przypadku aspergilozy bardzo ważna jest jakość zdjęcia oraz prawidłowe ułożenie ptaka do zdjęcia, a także sama interpretacja zdjęcia.

W niektórych ośrodkach wykonuje się tomografię komputerową, która może pokazać nawet niewielkie zmiany.

Endoskopia

Jest to jedyna metoda diagnostyczna pozwalająca na postawienie pewnej diagnozy. Jest to jednak metoda niebezpieczna i wymagająca dużej wiedzy i doświadczenia lekarza.

Badanie to polega na wprowadzeniu do ciała ptaka endoskopu i bezpośrednim oglądaniu narządów. W czasie badania można też pobrać próbkę ze zmienionych narządów do badania laboratoryjnego.

Badanie to musi zostać wykonane pod narkozą, a ta w przypadku poważnie chorych ptaków jest sporym zagrożeniem.

Cytologia

Badanie polega na badaniu wymazów pobranych z opanowanych chorobą narządów.

Inne badania

Można wykonać badanie mikologiczne karmy. Nawet jak nie widać pleśni gołym okiem, karma może zawierać duże ilości zarodników. Poza badaniem mikologicznym można też wykonać badanie toksykologiczne w kierunku mikotoksyn. Obecność mikotoksyn nie jest jednoznaczna z obecnością samego grzyba i jego zarodników; nieobecność zaś mikotoksyn nie świadczy o tym, że karma nie jest zarażona grzybem (nie wszystkie gatunki Aspergillusa i nie w każdych warunkach produkują mikotoksyny).

Diagnostyka różnicowa

W diagnostyce różnicowej trzeba brać pod uwagę praktycznie wszystkie choroby układu oddechowego. W przypadku grzybicy innych układów, wszelkie inne choroby tych układów.

Leczenie

Aspergiloza jest chorobą bardzo trudną do wyleczenia, z reguły można zahamować rozwój grzyba, ale nie wyleczyć całkowicie.

W leczeniu stosuje się leki antygrzybicze w nebulizacji albo połączenie nebulizacji i leków doustnych.

UWAGA: nie należy podawać flukonazolu małym papugom.

Ziarniniaki wymagają chirurgicznego usunięcia; leki, nie docierają do ziarniaków. Niestety w przypadku niektórych miejsc chirurgiczne usunięcie jest tak dużym zagrożeniem życia, że lekarze nie podejmują się takich operacji.

Dieta w czasie leczenia

W czasie leczenia papuga nie powinna dostawać ziarna i orzechów; powinna mieć bardzo bogatą dietę, bogatą w tłuszcze (ale bez przesady) i dużą ilość witaminy A (uwaga na możliwość przedawkowania witaminy pochodzącej z leków); ważne jest także dostarczenie białka.

Dalsze postępowanie

Po zakończeniu leczenia radzi się robienie badań kontrolnych co 6 do 12 miesięcy. Ważna jest też odpowiednia dieta i unikanie stresu, można podawać dodatkowe preparaty wspomagające odporność.

Zapobieganie

Najlepsze efekty daje utrzymywanie higieny, niestosowanie organicznych podłoży do wolier i klatek oraz kupowanie pożywienia dobrej jakości. W przypadku orzechów radzę nie podawać całych.

Autentyczny przypadek

Poniżej opiszę autentyczny przypadek aspergilozy i najbardziej prawdopodobną drogę zakażenia. Aspergiloza była podejrzewana przez lekarza weterynarii leczącego ptaki, a następnie została stwierdzona po badaniach przez specjalizującego się w ptakach lekarza weterynarii oraz niezależnie potwierdzona przez kolejnego.

Papuga, z podatnego na aspergilozę gatunku, dostawała atak duszności po orzeszkach piniowych, które były podawane w całości, w skorupkach. W innych okolicznościach duszności nie występowały. Początkowo podejrzewano alergię na same orzeszki, prawdopodobnie jednak była to alergia na grzyb. Po dokładnym przyglądnięciu się orzeszkom okazało się bowiem, że sporo orzechów jest spleśniałych. W niektórych skorupkach nie było juz orzeszków, a jedynie szary pył czyli same zarodniki grzyba.

W jaki sposób mogło dojść do zarażenia? Na pewno jakąś część papuga zjadła, ale to nie był główny problem. Zarodniki grzyba po poruszeniu zachowują się jak dymek. Wyobraźmy sobie jak papuga je takie orzeszki: zgniata dziobem orzeszka. W momencie zgniecenia skorupki zarodniki ze środka, w formie dymku, wydostają się na zewnątrz i unoszą do góry. Nad dziobem są nozdrza i w czasie oddechu zarodniki, razem z powietrzem, zostają wciągnięte do organizmu. Trafiają bezpośrednio do worków powietrznych i płuc czyli do miejsc, które są najlepszym środowiskiem dla rozwoju grzyba.

Oczywiście nie da się udowodnić, że akurat te orzeszki były przyczyną choroby, ale mamy tutaj prosty ciąg przyczynowo skutkowy: kontakt z patogenem i wywoływana przez ten patogen choroba. Przy takiej ilości zarodników praktycznie nie ma możliwości aby nie doszło do choroby, nawet u ptaka z mocnym układem odpornościowym. Choroba nie musiała się rozwinąć od razu, mogła dopiero po dłuższym czasie, w przypadku spadku odporności z jakiegokolwiek powodu.

Jaki wniosek z tego wynika dla nas? Przede wszystkim żeby bardzo ostrożnie podchodzić do orzechów w skorupkach (wszystkich). Generalnie orzechy powinny być w miarę ciężkie, jak są lekkie, to znaczy, że w środku nie ma już samego orzecha, a jest pleśń. Niestety orzeszki piniowe są małe i lekkie, a więc trudno "zważyć" je w dłoni. Drugi wniosek jest taki, że nie ma bezpiecznych źródeł; nie ma znaczenia renoma producenta i sprzedawcy. Trzeci wniosek jest taki, że orzechy najlepiej kupować w sklepach dla ludzi. Przy produktach sprzedawanych dla ludzi jest większa szansa na odpowiednią kontrolę i lepszą jakość.

W czasie "afery orzeszkowej", która miała miejsce w grupach na facebooku, powiedziano bardzo dużo kompletnych bzdur na temat i samych orzeszków (np. to, że zostały one przebadane - ale problem w tym, że badano zawartość mikotoksyn, a nie samej pleśni), i aspergilozy. Co jakiś czas problem tych orzeszków i aspergilozy wraca i dlatego postanowiłam o tym wspomnieć w artykule o aspergilozie. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Pisząc artykuł korzystałam z podręczników weterynaryjnych oraz artykułów na temat aspergilozy u papug, a także ze swojej wiedzy..

Książki: "Mikologia weterynaryjna", B. Dworecka-Kaszak; "Avian Medicine and Surgery in Practice" B. Doneley; "Avian Medicine: Principles and Application" G. Harrison, L. Harrison, B. Ritchie; "Basic Health & Disease in Birds" M. J. Cannon; "Choroby drobiu" M. Mazurkiewicz; "Clinical Avian Medicine" Cz. 1 i 2 G. Harrison, T. Lightfoot; "Essentials of Veterinary Bacteriology and Mycology" G. R. carter, D. J. Wise; "Hodowla ptaków ozdobnych. Gatunki, pielęgnacja, choroby" A. G. Kruszewicz; "Kompendium der Zirvogelkrankheiten" E. F. Kaleta; "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche" M. Pees; "Veterinary Mycology Laboratory Manual" L. L. Hungerford, Ch. L. Campbell, A. R. Smith; "Ziervogel. Erkrankungen, Haltung, Futterung" A. Wedel.

Artykuły: S. L. Clubb, A. Herron "Feather Discoloration Due to Saprophylic Fungal Growth"; C. Manderscheid "Aspergilose. Was steckt dahinter?" (WP-Magazine); H. Reball "Aspergillus - oft eine Gefahr fur exotische Vogel" (tierarztliches journal reise & medicin); S. Hoppes i inni "Mycotic Keratitis in Blue-fronted Amazon Parrot" (Journal of Avian Medicine and Surgey); G. D. Leishangthem i inni "Aspergillosis in Avian Species: A Review" (Journal of Poultry Science and Technology); L. A. Beernaert "Aspergillus infections in birds: a reviwe" (Avian Pathology).