Inhalacja to wdychanie leku (lub innych substancji, olejków eterycznych) w postaci mgiełki pary wodnej. Stosowane były u ludzi od dawna. Zwykłe inhalacje sprawdzały się przede wszystkim w przypadku kataru. Aktualnie inhalacje można wykonywać dzięki nowoczesnym urządzeniom - nebulizatorom, które rozbijają lek na bardzo małe cząstki, które są w stanie dotrzeć do dalszych odcinków układu oddechowego niż zwykła para wodna.

Dzięki inhalacji lek trafia bezpośrednio do chorego organu (płuca, oskrzela, a u ptaków także worki powietrze). Może zacząć natychmiast działać, a także pomijany jest efekt pierwszego przejścia przez wątrobę. Dodatkowo lek podany miejscowo do układu oddechowego mniej obciąża cały organizm, w tym wątrobę (zwłaszcza w przypadku leków, które podane w ten sposób nie wchłaniają się lub wchłaniają w minimalnym stopniu). U ptaków ten sposób podawania leku ma dodatkową zaletę, jest znacznie mniej stresogenny niż podawanie leków do dzioba. Poza tym nie ma możliwości spowodowania zachłyśnięcia się ptaka, co jest możliwe przy podawaniu doustnym.

Nebulizator jest to urządzenie, które za pomocą sprzężonego powietrza lub ultradźwięków rozbija cząsteczki leku na mniejsze i rozprasza je w postaci widzialnej mgiełki. Nie należy stosować nebulizatorów ultradźwiękowych do leków, o których nie wiemy, że są do takich nebulizatorów przystosowane. W innym przypadku ultradźwięki mogą niszczyć cząsteczki leku co spowoduje jego nieskuteczność. Najlepsze są inhalatory pneumatyczno - kompresorowe.

U ptaków stosuje się normalne inhalatory przeznaczone dla ludzi aczkolwiek nie stosuje się masek i ustników). Należy wybierać te, które rozbijają lek na mniejsze cząstki. Od wielkości cząstki zależy bowiem dokąd dotrze lek. U ludzi, największe (powyżej 8 mikronów) działają w nosie czy gardle, im mniejsze tym dalej docierają (tchawica, oskrzela, płuca); do pęcherzyków płucnych trafiają cząstki od 0,5-3 mikronów. Dla ptaków najlepszy będzie nebulizator, który rozbija lek na cząstki ok. 1 mikrona, maksymalnie 3 mikrony. Oczywiście znaczenie ma też wielkość papugi, bo papużka falista potrzebuje znacznie mniejszych cząstek niż ara. Podobnie jak u ludzi, większe cząstki dotrą tylko do górnych dróg oddechowych, a mniejsze dalej. Największy problem jest z dotarciem do niektórych worków powietrznych. Wielkość cząstek podawana jest w specyfikacji technicznej do inhalatorów jako MMAD.

Do pojemniczka na lek należy wlać lek rozcieńczony jałową sola fizjologiczną (UWAGA: należy trzymać się wskazań lekarza, bo niektórych leków nie podaje się z solą). Sól fizjologiczna musi być otwarta przed samym podaniem leku, nie może być przechowywana otwarta. Nie przechowuje się też leku już po rozcieńczeniu (chyba, że lekarz zaleci inaczej i zaleci specjalne warunki przechowywania). Nie należy stosować zwykłej wody. Dawkowanie oraz proporcje leku i soli fizjologicznej zaleca lekarz.

Żeby inhalacja była skuteczna ptak musi wdychać odpowiednie stężenie leku. Można w tym celu zasłonić klatkę (np. dużym ręcznikiem), ale większość klatek jest za duża. Najlepiej przygotować "pudełko", w którym umieści się papugę. To w czym umieścimy papugę musi być szczelne, ale musi zapewniać także dostęp powietrza. Nie da się w artykule powiedzieć ile ma być dziurek, musimy kierować się zdrowym rozsądkiem. Lepiej zrobić więcej dziurek, a potem je zatkać (jak będzie widać, że dużo leku ucieka, wnętrze nie jest całkowicie zamgławione), niż za mało i spowodować problemy z oddychaniem u papugi. "Pudełkiem" do inhalacji może być mała klatka transportowa, owinięty folią koszyk, plastikowy pojemnik itd. Wielkość zależy oczywiście od wielkości papugi.

Koszyk owinięty folią. W folii są otwory żeby zapewnić dostęp powietrza.
Inhalator jest dość stary, ten jest przerabiany do użycia u ptaków.
(zdjęcia: Joanna Karocka)

UWAGA: w ciągu całej inhalacji powinno się obserwować papugę. Jeśli zauważymy jakiekolwiek problemy z oddychaniem, duszność, potrząsanie głową itp. należy natychmiast przerwać podawanie leku (wyłączyć nebulizator). Należy też zwracać uwagę na spojówki (wszelkie zaczerwienienia, opuchlizny, a także nienaturalne mrużenie. Przyczyny mogą być różne: osobnicza nietolerancja leku, za duże stężenie leku wynikające z za dużej dawki albo z za małego "pudelka", w którym trzymamy papugę w czasie inhalacji; za szczelne "pudełko" i za mały dopływ powietrza.

Klatka owinięta folią. Po prawej nebulizator.
(zdjęcie z albumu - zzyx)

Inhalacje trwają najczęściej od 10 do 20 minut. Na ogół lek podaje się raz lub dwa razy dziennie. W niektórych przypadkach wydłuża się czas podawania leku do 30 minut i podaje częściej niż dwa razy dziennie. Lekarz zaleca odpowiednie dawkowanie w zależności przede wszystkim od leku, choroby, stanu pacjenta.

W postaci inhalacji podaje się ptakom przede wszystkim leki antygrzybicze (na aspergilozę) i antybiotyki. Aspergiloza najczęściej ogranicza się do układu oddechowego, tak więc podanie leku bezpośrednio do tego układu ma największy sens. W przypadku infekcji bakteryjnych nie zawsze infekcja ogranicza się do układu oddechowego, często jest to infekcja ogólna. W takim przypadku podanie antybiotyku w inhalacjach nie pomoże. Często w przypadku objawów ze strony układu oddechowego wykonuje się inhalacje jednocześnie z antybiotyku i leku przeciwgrzybicznego. Spowodowane jest to trudnościami w diagnozie.

Do podawania w inhalacjach u ptaków nadają się m.in.:

• amfoterycyna B
• enilkonazol
• klotrimazol
• terbinafina
• erytromycyna
• gentamycyna
• enrofloksacyna
• doksycyklina
• tylozyna
• amikacyna

Niektóre preparaty do nebulizacji mogą być podawane JEDYNIE w obecności lekarza w lecznicy. Niektóre leki można podawać w połączeniu z innymi, a niektórych nie wolno łączyć. Nie należy więc prowadzić leczenia na własną rękę kierując się radami z Internetu.

W postaci inhalacji można też podawać niektóre środki dezynfekcyjne (np. F10 - aktualnie jest dostępny specjalny przeznaczony także do inhalacji ) ale w bardzo dużym rozcieńczeniu. Można też wykonywać inhalacje z samej soli fizjologicznej. Tego typu inhalacje mają na celu nawilżenie nabłonka dróg oddechowych i są jedynie pomocnicze w procesie leczenia. Przynoszą też ulgę i zmniejszenie objawów chorobowych, ale nie są lecznicze.

Niektórzy nie zalecają podawania ptakom leków mukolitycznych, ponieważ nie mają one mechanizmów wydalania wydzieliny z worków powietrznych. Nie należy podawać też olejków eterycznych.

Niektóre leki są toksyczne albo przynajmniej szkodliwe dla ludzi, dlatego należy unikać wdychania leku razem z ptakiem, a pojemnik, w którym ptak był inhalowany - po wyjęciu z niego papugi - wywietrzyć na zewnątrz,  tak aby lek nie gromadził się w pokoju.

UWAGA: nebulizator (część inhalatora, w której znajduje się lek i w której tworzy się mgiełka) należy utrzymywać w czystości, a także odkażać (sposoby czyszczenia i odkażania są na ogół opisane w instrukcji). Jest to bardzo ważne, bo jeśli nebulizator będzie zanieczyszczony, to razem z lekiem wprowadzimy zanieczyszczenia do układu oddechowego ptaka co może wywołać chorobę.

Poza inhalacjami z zastosowaniem profesjonalnych nebulizatorów i z użyciem leków, możliwe są inhalacje z ciepłej wody oraz np. rumianku. Nie mają one większego znaczenia leczniczego, ale mogą mieć pomocniczą rolę w leczeniu chorób układu oddechowego. Inhalacje te wykonuje się poprzez zasłonięcie większości klatki ręcznikiem i przystawienie do klatki miski z gorąca wodą, ewentualnie z dodatkiem rumianku. Miska z gorąca wodą musi być osłonięta razem z klatką. Stosując takie inhalacje trzeba uważać żeby papugi nie poparzyć gorącą parą.

Źródła: "Avian Medicine and Surgery in Practice" B. Doneley; "Ziervogel. Erkrankungen, Haltung, Futterung" A. Wedel; "Exitic Animal Formulary" Carpenter J. W.; "Avian Medicine" J. Samour; "Nebulization of Avian Patiens" K. Mickley, Ch. Pollock.

Wersja z 2012 roku rozszerzona w 2019.