O samych piórach, a także o chorobach, których skutkiem są zaburzenia pierzenia można przeczytać w artykule o piórach.

Pierzenie

Pióra ulegają zużyciu. Wycierają się, strzępią. Dlatego konieczna jest ich wymiana. Proces wymiany zniszczonego upierzenia to właśnie pierzenie. Występuje ono u wszystkich ptaków. Na ogól w czasie pierzenia ptaki wymieniają pióra nie tracąc zdolności do lotu. Są jednak pewne wyjątki, np. kaczki i gęsi wymieniają wszystkie pióra konturowe od razu, co powoduje, że przez pewien okres czasu są niezdolne do lotu. Generalnie wszystkie pióra powinny być wymieniane przynajmniej raz na dwa lata. Harrison podaje, że u papug wszystkie pióra powinny być wymienione raz w roku.

Kiedy papugi się pierzą?

Niestety nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie ponieważ zależy to od różnych czynników. W literaturze też spotyka się różne dane, w zależności od klimatu, w którym żyje autor. Inaczej też wygląda pierzenie u papug, które są trzymane w wolierach zewnętrznych i nieogrzewanych pomieszczeniach, a inaczej u tych trzymanych normalnie w domach. W domach na ogół papugi pierzą sie w jesieni. Jeśli pierzyły się wcześniej, to zaczynają się pierzyć ponownie po włączeniu ogrzewania. W naturze pierzenie jest ściśle związane z okresem lęgowym.

Na proces pierzenia wpływ ma żywienie, okres reprodukcji, pora roku, temperatura, światło i wilgotność; pewne znaczenie ma też środowisko w jakim żyje ptak oraz to czy jest to ptak wędrowny czy nie. W przypadku papug hodowlanych od lat, pewne czynniki naturalne odgrywają mniejszą rolę niż te same czynniki, u tych samych gatunków, w naturze.

Mediatorami procesu pierzenia są głównie jodotyroniny (zwłaszcza tyroksyna, która jest wydzielana przez tarczycę. W okresie pierzenia gwałtownie wzrasta poziom innego hormonu - kortikosteronu. Sugeruje to, że i ten hormon może mieć znaczenie dla procesu pierzenia. Proces pierzenia zaczyna się po okresie lęgowym. Jednym z przystosowań do lotu jest zmniejszanie się gonad (jądra i jajniki) w okresie nielęgowym, czyli wtedy, kiedy nie są potrzebne. Przed lęgami, na skutek działania pewnych bodźców, zostaje produkowany odpowiedni hormon, który z kolei wpływa na rozwój (powiększenie) gonad. Po okresie lęgowym (znowu jest to sterowane hormonalnie) tkanka gonad ulega resorpcji i rozpoczyna się proces pierzenia. "Po okresie lęgowym" - jest to najczęstszy czas pierzenia wśród ptaków.

W naturze ptak nie może zacząć się pierzyć w czasie lęgów, dlatego w tym okresie produkowany jest hormon, który wstrzymuje pierzenie. Jak więc widać cały proces pierzenia (zarówno początek, zakończenie, jak i przebieg samego pierzenia) jest sterowany hormonalnie. Dlatego zaburzenia hormonalne mają wpływ na pierzenie.

Pierwsze pierzenie

Pierwsze pierzenie u różnych gatunków występuje w różnym wieku. Często połączone jest ze zmianą koloru upierzenia. Ptaki mogą albo w ogóle zmienić kolory, albo (zwłaszcza przy niektórych mutacjach) tylko odcień. U niektórych gatunków dopiero po pierwszym pierzeniu można rozpoznać płeć ptaka, czasem proces wymiany młodzieńczego upierzenia na dorosłe rozciąga się w czasie na kilka kolejnych pierzeń.

Przebieg pierzenia

Wypadanie lotek następuje w konkretnej kolejności. U nimf na ogół najpierw wypada 6. lotka pierwszorzędowa i proces pierzenia idzie w obu kierunkach: potem wypadają parami 5. i 7., 4. i 8. itd. w każdym skrzydle. U innych gatunków może to być inaczej, ale na ogól pierzenie zaczyna się od środkowych lotek pierwszorzędowych. W tym samym czasie wypadają lotki drugorzędowe. Proces ten zawsze następuje w obu skrzydłach naprzemiennie, tak żeby papuga nigdy nie była pozbawiona możliwości lotu. Gubienie piór ogonowych i innych piór zaczyna się najczęściej później niż wypada pierwsza lotka, a zakończenie tego procesu następuje wcześniej niż zakończenie wymiany wszystkich lotek.

Wymagania w czasie pierzenia

W czasie pierzenia u ptaków wzrasta zapotrzebowanie na aminokwasy (przede wszystkim na lizynę, cystynę i argininę), wapń i żelazo. Dlatego ważne jest aby w tym czasie dostarczać ptakom więcej białka i wapnia.

W czasie pierzenia papuga musi mieć dostęp do wody do kąpieli.

Co jest normalne

W okresie pierzenia papuga może gubić jednorazowo kilkanaście i nawet więcej piór okrywowych. Jednorazowo tzn. np. w czasie jednego czyszczenia. Nigdy jednak nie widać na niej braków w upierzeniu.

Co nie jest normalne

Bardzo często spotka się informację, że w czasie pierzenia papugi gorzej się czują, więcej śpią, są osłabione. Owszem, zdarza się tak, zwłaszcza u papużek falistych, ale nie tylko. Według mnie jest to jednak nieprawidłowe.

Drugą kwestią jest pojawianie się wielu "pałek" czyli piórek w całych osłonkach u papużek falistych, zwłaszcza na główce. Podobnie jak w poprzednio opisanej sytuacji, panuje w zasadzie powszechne przekonanie, że to jest normalne pierzenie. Również tutaj uważam, że nie jest to normalne. Przede wszystkim występuje to w zasadzie tylko u papużek falistych, o których wiadomo, że są bardzo słabe i z wieloma wadami (na skutek nieodpowiedzialnej hodowli). Po drugie nie występuje to u wszystkich papużek, więc już samo to świadczy o tym, że nie jest to coś normalnego.

Tutaj dodatkowo jeszcze widać łysinkę pod oczkiem.
(zdjęcie: birds-online.de)

Normalna, zdrowa i w dobrej kondycji papuga przechodzi pierzenie niezauważalnie. Nie wykazuje żadnych zmian zachowania, żadnego osłabienia. Proces pierzenia wiąże się z dużym wydatkiem energii. Organizm, który nie jest w pełni sprawny (np. wady wrodzone, choroba w stadium przedklinicznym, niedobory), nie jest w stanie poradzić sobie ze wzmożonym zapotrzebowaniem na energię. Wszelkie procesy metaboliczne mogą w tym czasie zwiększyć się o 15-25%, czyli nawet o 1/4. Jest to naprawdę duże obciążenie dla organizmu, dlatego też niektóre choroby ujawniają sie właśnie w tym okresie. Spotkałam się w wieloma papużkami, które "ciężko" przechodziły pierzenie. Na ogól  dość szybko umierały albo później okazywało się, że chorowały na przewlekłe choroby. Znam osobiście przypadek dwóch papużek, z których jedna przy każdym pierzeniu miała na główce właśnie tak dużo "pałek", a druga nie. Obie były żywione tak samo. Ta papużka z "pałkami" dość wcześnie umarła.

Oczywiście u zdrowych papug też nowe pióra rosną w osłonkach, też pojawiają się "pałki", ale znacznie wcześniej pękają i nigdy nie dochodzi do sytuacji, w której papuga wygląda jak jeż.

Czego należy unikać i na co uważać

W czasie pierzenia nie powinno się podawać papugom niektórych leków, zwłaszcza chodzi tutaj o leki przeciw różnym pasożytom wewnętrznym.

Nowe pióra wyrastają w osłonkach, które w miarę rozwoju pióra otwierają się, papuga też skrusza je dziobem w czasie czyszczenia. Czasem, jak papuga jest samotna, to ma problem z osłonkami piór na głowie. W stadzie piórka na głowie czyści partner. W normalnej sytuacji jednak osłonki powinny pękać, także podczas drapania się papugi po główce. Możemy spróbować sami delikatnie palcami skruszyć takie osłonki. W początkowym okresie rośnięcia pióra dotknięcie osłonki powoduje ból. Potem, od strony końca pióra, osłonka zmienia się i jej dotknięcie, i skruszenie, jest bezbolesne. Jak daleko można skruszyć osłonkę widać po jej kolorze. Nie można dotykać tej części osłonki, która ma żywy, ciemny i błyszczący kolor. U nimfy przy szarych piórkach jest to kolor ciemnoszary, a na żółtych i białych - różowy. Potem kolor zmienia się na białoszary i biały, staje się też wyraźnie matowy.

Tutaj wyraźnie widać ciemny kolor wrażliwej na dotyk części rosnącego pióra.
(zdjęcie: ja_Marusia)

Pamiętajmy aby piór w osłonkach dotykać tylko czystymi rękami, bowiem bardzo łatwo doprowadzić do zakażenia.

Źródła: B. O'Malley "Clinical Anatomy and Physiology of Exotic Species"; Wedel A. "Ziervogel. Erkrankungen, Haltung, Futterung", Harrison G., Lightfoot T. "Clinical Avian Medicine".