SYSTEMATYKA

Rodzaj: Nestor
Gatunek: Nestor notabilis (Gould, 1856)

Podgatunków nie ma, choć wygląda na to, że kiedyś kee zamieszkiwały Wyspę Północną i Catham.

NAZEWNICTWO

Nazwa rodzajowa i gatunkowa nawiązuje do pochodzenia papug: nestor - najstarszy przedstawiciel, notabilis - godny uwagi.

WYSTĘPOWANIE

Góry Wyspy Południowej Nowej Zelandii od Fiordland na południu, do prowincji Nelson i Marlborough na północy.

Ta kea nie ma przerośnietego dzioba, tak wygląda dziób kei.

HABITAT

Kee żyją w subalpejskich regionach gór, na wysokości 500 do 2000 metrów, najczęściej na granicy lasów. Papugi te są znakomicie przystosowane do śniegu, żyją na halach wysokogórskich, gdzie wspinają się wśród pokrytych śniegiem głazów. Często żyją w pobliżu ludzi, np. obok obszarów narciarskich. Kea jest jedyną papugą tak na prawdę górską (czasem zwana jest nawet po angielsku Mountain Parrot).

W zimie przenosi się niżej, a w lecie wyżej.

POŻYWIENIE

Głównie jagody i korzenie. W osiedlach ludzkich są gośćmi na śmietnikach.

Kea jest jedyną papugą polującą i jedzącą mięso. Dawniej oskarżano kee o mordowanie owiec, spowodowało to masowe zabijanie ich przez pasterzy. Opowieści takie jak ta, że stado kei zapędziło stado owiec nad urwisko i zepchnęło w przepaść, choć często powtarzane, nie miały nic wspólnego z prawdą. Opowiadane były przez farmerów chcących zrzucić odpowiedzialność za swoje niepowodzenie na kogoś innego. Kee nie zabijały owiec tylko żywiły się padliną. Mięso jest bardziej odżywcze i umożliwia mięsożernym zwierzętom spędzanie niewielkiej części dnia na jedzeniu, ptak jedzący owoce i nasiona musi większą część dnia spędzać na jedzeniu. Prawdopodobnie zmniejszanie się obszarów bytowania tych papug przez wypas owiec zmusił je do jedzenia mięsa. Papugi te łowcami stały się więc prawdopodobnie niedawno. Świadczy o tym przede wszystkim słabsze rozwinięcie niektórych zmysłów, które są wysoko rozwinięte u innych ptaków drapieżnych.

Jedna, niewielka populacja kei, zamieszkuje nie zaludnioną dolinę w miejscu gdzie góry schodzą ostro do morza. Znajduje się tam też kolonia burzyków, ptaków nadmorskich żywiących się rybami. Burzyki zakładają gniazda w norach wykopanych w darni obok głazów. W norach tych przez cztery miesiące siedzą młode, karmione przez rodziców rybami w takich ilościach, że ważą nawet do kilku kilogramów i są bardzo tłuste. Lokalni mieszkańcy podbierają takie pisklęta, podobnie czynią kee. Kee polują w ciemności, kierują się słuchem. Młode siedzą cicho, ale czasem, może biorąc keę za rodzica, odzywają się. Gdy tylko jakieś pisklę wyda głos, kea reaguje błyskawicznie. Zaczyna kopać używając dzioba jak motyki. Czasem nory burzyków są bardzo długie i papudze dokopanie się do młodych zajmuje nawet kilka minut. Pisklęta nie są całkowicie bezbronne - ich żołądki są wypełnione tłustym, rybim pokarmem, którym strzykają w intruza. Nie odstrasza to kei, która tak długo próbuje, aż uda jej się złapać młode za nogę lub szyję i wyciągnąć z nory. Swoim mocnym dziobem kea rozrywa młodego burzyka na kawałki.

LĘGI

Kee są wyjątkiem wśród papug - są poligamiczne. Jeden samiec znajduje sobie kilka (do 4) samic. Równocześnie kilka samic w kilku gniazdach wysiaduje jego młode. Lęgi odbywają się pomiędzy czerwcem a styczniem. Na wiosnę lęgi nie są możliwe ze względu na małą ilość pożywienia. Gniazda zakładane są w niszach skalnych, między korzeniami drzew, a bardzo rzadko na wysokich pniach drzew. Komora lęgowa jest na końcu korytarza długiego na 1 - 6 metrów. Samica składa 2 - 4 jaja, które wysiaduje około 29 dni. Podczas wysiadywania, rano i wieczorem, jest karmiona przez samca lub sama idzie jeść, ale nie dalej niż kilometr od gniazda. Po wykluciu młode są coraz częściej karmione przez ojca. Po ok. 13 tygodniach zaczynają latać.

Poligamia u kei zdaje się wskazywać na przewagę samic. Ponieważ jednak wśród młodych nie ma specjalnej różnicy w ilości ptaków obu płci, najprawdopodobniej przyczyną jest wysoka śmiertelność samców.

Kee są bardzo przywiązane do swojego terytorium, żyją w stadach rodzinnych. Młode ptaki zbierają się w jesieni, aby uzyskać swoje terytorium. Jeśli nawet dołączają się do innych stad, to na okres lęgów wracają w 'swoje' okolice.

ZACHOWANIA SOCJALNE

Pierwsze obserwacje tych papug prowadzone były w 1960-latach. Jednak wyniki zachowały się jedynie fragmentarycznie.

Później badania prowadzili Judy Diamond i Alan B. Bond, wyniki opublikowali w 1999 roku. Obserwowali oni kee przez wiele lat w Parku Narodowym Arthur's Pass (okolice przełęczy Artura). Normalnie zbierały się kee wcześnie rano, nawołując się specjalnym wołaniem. Potem wyruszały na poszukiwanie pokarmu. Rozpoczynały jedzenie dopiero jak zaczął jeść któryś z dorosłych ptaków. Poszukiwanie pokarmu jest bardzo efektywne i sprawne. Ciekawą rzeczą jest fakt, że samice jedzą jagody i części roślin bezpośrednio z drzew, a samce z ziemi. Jakkolwiek pokarm roślinny jest podstawą pożywienia, lubią również kee wyjadać jajka, czy młode burzyki (o tym wyżej). W poszukiwaniu tłuszczu potrafią także napadać owce (choć nie jest dowiedzione, że zabijają owce).

Zaobserwowano, że kee mają bardzo skomplikowaną hierarchię stada. Ptak zdobywa sobie pozycję z wiekiem. Starsze ptaki mają już ustaloną hierarchię i rzadko dochodzi między nimi do bitew. Jednak młode ptaki dopiero muszą zdobyć pozycję, co wiąże się z agresją. Dlatego wśród młodych ptaków często dochodzi do bójek i bezpodstawnych wybuchów agresji.

Kee mają też skomplikowany system porozumiewania się. Dużą rolę odgrywają komunikaty dźwiękowe, takie jak: alarm, poranna zbiórka, pożywienie, nieproszony gość. Oprócz komunikatów dźwiękowych dużą rolę odgrywa też mowa ciała. Napuszenie pewnych piór na głowie jest sygnałem podniecenia, agresji. Odpowiednie ułożenie konkretnych części ciała jest sygnałem do czyszczenia, jedzenia, zabawy. Bardzo często takie sygnały są wieloznaczne i odpowiednio interpretowane w zależności od przynależności do jakiejś grupy wiekowej danego ptaka.

Jako efektywnym poszukiwaczom pożywienia, pozostaje keom dużo wolnego czasu, który przeznaczają na zabawy. Rozwinęły w sobie kee niezwykłą, nawet dla papug, fantazję i ciekawość wszystkiego. Kee potrafią się bawić wszystkim: prostymi kamykami i gałązkami, ale o wiele ciekawsze są zabawy rzeczami turystów. Wszystkich idących w góry ostrzega się, że nie wolno zostawiać niczego na zewnątrz namiotu, buty, ubrania, plecaki a nawet niezabezpieczone samochody staną się wyśmienitą zabawą dla kei. W ciągu krótkiego czasu kee potrafię oddziobać od samochodu wszystko co się da: wycieraczki, listewki, miękkie części bagażników, uszczelki. W wysokich górach buduje się specjalne szałasy dla turystów, kee potrafią w krótkim czasie tak się w nich pobawić, że nadają się tylko do remontu. Są bardzo ciekawskie i nie boją się ludzi. Wchodzą do pomieszczeń w każdy możliwy sposób, z kominem włącznie.

Lubią latać wykonując różne ćwiczenia akrobatyczne w silnym wietrze oraz w miejscach prądów powietrznych, uwielbiają turlać się w śniegu.

Są trochę ptakami nocnymi, szczególnie w lecie nie jest niczym niezwykłym zobaczyć je po zachodzie słońca.

HODOWLA

W hodowli znajduje się ok. 200 ptaków. Specjalistyczne hodowle znajdują się na Nowej Zelandii. Większość z tych ptaków została złapana na farmach i terenach narciarskich gdzie bawiła się maszynami i ekwipunkiem. Jest to jednak ptak bardzo trudny w hodowli - bardzo niszczycielski, brudny i tak żywiołowy, że potrzebuje stale nowych zabawek. Do trzymania w niewoli kei konieczne jest pisemne zezwolenie odpowiedniego ministerstwa. Aby przekazać młode z hodowli jakiejkolwiek innej osobie też potrzebne jest specjalne zezwolenie.

Pierwsze zakończone sukcesem rozmnożenie kei w niewoli miało miejsce w 1960 w ZOO w Wellington.

ZAGROŻENIA I OCHRONA

Kee były masowo zabijane, pasterze oskarżali je o mordowanie owiec. W latach 20 XX wieku płacono myśliwym po 10 szylingów (odpowiada aktualnym 65 dolarom) za zastrzeloną keę. Nie wiadomo ile kei zginęło do 1898 roku - dopiero od tego roku prowadzone były zapisy, przypuszcza się, że wcześniej zabito pomiędzy 20 a 30 tysięcy. Wiadomo, że w ciągu 100 zabito ok. 150 tysięcy tych papug. Jednakże nie było to jedyne zagrożenie. Keom zagrażało i nadal zagraża wycinanie lasów oraz kurczenie się środowiska naturalnego co wiąże się ze zmniejszaniem ilości pożywienia. Ponadto sprowadzone na wyspy drapieżniki i gryzonie (koty, szczury, gronostaje) wyjadają jajka i zabijają szczególnie młode ptaki. Gronostaje polowały na wysiadujące samice. Dopiero w 1970 objęto kee częściową ochroną. Jest prawie cudem, że pomimo tak masowego wybijania papuga ta potrafiła przetrwać. Dodatkowo jeszcze powierzchnia lasów zmniejszyła się z 78% do 25% powierzchni wyspy, zniknęło 90% mokradeł i 90% obszarów trawiastych - spowodowało to olbrzymie zmniejszenie się ilości pożywienia. Kee mogły przetrwać dzięki temu, ze jedzą oprócz normalnych jagód i korzonków, także mięso i nawet resztki z ludzkich śmietników.

W 1986 Wildlife Service oszacował populację kei na 2000 ptaków. W tym samym roku kee zostały objęte całkowitą ochroną, podobnie jak inne gatunki endemiczne na Nowej Zelandii. Ta liczba zszokowała wielu Nowozelandczyków, którzy uważali kee za naturalną część górskiego krajobrazu. W wielu miejscach kee stały się atrakcją turystyczną - to dla nich do wielu miejsc przyjeżdżają turyści.

Kea znajduje się na Czerwonej Liście zagrożonych gatunków IUCN. Jeszcze w 1996 roku zagrożenie kei określono jako "Lower Risk" (LR) (niskie ryzyko), w 2000 roku jest to już "Vulnerable" (VU) - szacunki mówią o bardzo małej liczbie kei oraz o dużym pofragmentowaniu populacji.

Kee są bardzo przyjacielsko nastawione do ludzi, którzy jednak nic nie zrobili aby sobie na to zasłużyć.

[artykuł pochodzi z Papuziego Portalu (2001)]